Vilayet-i Rum’da Seyyidler 94 ve 95 Numaralı Teftiş Defterlerine Göre

XVI. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı İmparatorluğu özellikle Eyâlet-i Rum’daki Celâlî İsyanları, İran ve Avusturya savaşlarının açtığı yaraları sarmaya çalışıyordu. Bölgedeki görevliler seyyid sayısında ciddi bir artışın olduğunu rapor etmişlerdi. Geç Ortaçağ’dan beri önemli bir sufî derviş, abdal, eren ve evliya merkezi olan sahadaki bu hareketlilik imparatorluk idaresinin dikkatini celp etmiştir. Vakit geçirilmeden nakibü’l-eşrâflar teftişle görevlendirildi. Nakîbler tespit ve kayıt işlemlerini elbette kimi kıstaslara göre yapacaklardı. Bir şecere veya hüccete sahip olmak, seyyidlik iddialarını 40 veya 50 yıllık geçmişe dayandırmak ile yereldeki eşraf ve ayanın beyanı bu kıstaslar arasındaydı. Bu çerçeve Sivas, Tokat, Amasya, Çorum ve Bozok havalileri bir değil tam iki kez teftişe şahitlik etti. İlkinde gaib, firari veya müteseyyid olanlar bir bir kaydedildi. Tüm bu işlemlerin neticesinde iki ayrı teftiş defteri ortaya çıktı. Dönemin şartları bağlamında nakîbler çok itinalı bir şekilde seyyid hanelerini ced, atalarından başlayarak karşıların duran fertlerine kadar zincir ettiler. Osmanlı İmparatorluğunun XVII. yüzyılda giderek Sünnîleşme eğilimi gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu durum seyyidlik tescil ve tespitlerini de etkilemiştir. Nakibü’l-eşrâftan seyyidlik beratı, hücceti almış olanların haricinde Eyâlet-i Rum’un değişik bölgelerinde Alevî/Kızılbaş öğretisi dahilinde yol erkân yürüten ocakzâde dedeler de vardı. İnançsal olarak köklerinin ehl-i beyt’e dayandığı düşünülen bu ailelerin pek azının ellerin nakibü’l-eşrâftan alınmış belge vardı. Birçoğunun elinde bu mahiyette bir kayıt yoktu. Bir kısmının ise Kerbela veya Erdebil tekkelerinden alınmış hüccet ve şecereleri vardı. Ellerindeki bu belgelerden olmamak için teftişlere dahil olmadılar. Zira teftişçi nakîbler bu tür belgeleri yok etmekle de görevli kılınmıştı.