Varlık Mertebeleri

İslam düşünce tarihinde varlığın/hakikatin nazarî olarak idrak edilmesinde ve yorumlanmasında bir bütünlüğe ulaşmak için çok büyük gayretler ortaya konmuştur. Bu bütünlüğe ulaşma çabalarında hukemanın, mütekellimînin ve mutasavvıfanın (özellikle vahdet-i vücud ehlinin) kabul ettiği varlık tasni.eri Gayb Mertebeleri, Berzah Mertebeleri, Halk Mertebeleri olmak üzere üç ana çizgiyi temsil etmektedir. Varlığın mertebeler halinde tasni. ise bu üç ekol içerisinde mutasavvıfanın yoludur. Onlar mütekellimînin kadim-hadis, hukemanın vacib-mümkin temel ayrımından farklı olarak varlığı yukarıdan aşağıya zuhur eden bir silsile (meratib) şeklinde tasnif etmişlerdir. Böylece tasavvu.a ilgilenenler, vahdet-i vücud anlayışına dayalı olarak varlığı bu şekilde tasnif etmekle bir anlamda her iki ekolü de (mütekellimîn-hukema) birleştiren ve tatmin eden daha üst bir nazarî çerçeve ortaya koymuşlardır: Kendisine işaret edilemeyecek kadar soyutlanmış bir zâttan (bir anlamda meta.zik bir ilkeden) başlayarak âlemi yaratan, her şeye var oluşunda istihkakını veren, peygamberler gönderen böylece isim ve sıfatları zahir olup bu zuhuru insan-ı kâmilde kemale eren en yüce varlıkın (Cenab-ı Hak) tenezzülü söz konusu olmaktadır. Abdülkerim Cîlînin bu eseri, varlığı mertebelendirerek zuhur edişini ele alan ilk müstakil eser olma özelliğini taşımaktadır. Cîlî bu eserinde vahdet-i vücud ekolüne bağlı olarak varlığı, onun tecellilerini mertebelendirerek açıklamaktadır. Bu eser Abdülkerim Cîlînin mezkur eserinin Abdülaziz Mecdi Tolun tarafından yapılmış tercümesidir.