İlahi Takdir ve İnsan İradesi Bağlamında Hidayet ve Dalalet Meselesi

Allah-insan-âlem ilişkisine dair önemli kavramlardan biri olan hidâyetve dalâlet, kelâm sistemi içerisinde kader problemi çerçevesindetartışılır. Hidâyet ve dalâlette, Allah’ın irade ve kudretinin yanı sırainsan iradesinin de etkisi aşikârdır. Allah’ın irade ve kudreti bağlamı,lütuf ve adalet çerçevesinde; insanın iradesi ise sorumluluk bağlamındadeğerlendirilir. Dolayısıyla hidâyet ve dalâleti tamamen Allah’a havaleedip insanın sorumluluğunu ortadan kaldırmak aklî ve nakli geçerlibir gerekçeye dayanmamaktadır. Bu çalışmada hidâyet ve dalâlet mefhumları,insanın yaşam serüveni boyunca yaptığı tercihlerin mahiyetive hidâyet-dalâlete olan etkileri bağlamı Taberî’ye göre incelenmiştir.Bu bağlamda çerçevesi oluşturulan araştırma bir giriş, üç bölüm ve sonuçtanmüteşekkildir. Giriş kısmı araştırmanın metodolojisi ve kısacaTaberî’nin ilmi kişiliğine dair bir bilgi sosyolojisinden ibarettir. Birincibölümde hidâyet ve dalâletin temelini teşkil eden kavramlar tahliledilmektedir. Bu bağlamda Allah’ın yarattığı ve sorumlu kıldığı insanınyaradılış prototipi olarak fıtratın mahiyeti işlenmektedir. Devamındainsan fıtratının bu mahiyeti ile yaşamına başladığı âleme ilişkin Allah’ınkoyduğu düzene işaret edilirken, hidâyet ve dalâlet bağlamı tespit edilmektedir.Söz konusu ilişkiler ağı Taberî’nin görüşleri doğrultusundaişlenmektedir. İkinci bölümde hidâyet olgusunun kelâm düşüncesi veTaberî’ye göre anlam ve bağlamları ele alınmaktadır. Yine hidâyet olgusuilahî davet, insanın hidâyete ermede etkisi, sebepleri ve hidâyetteilahî lütuf olarak değerlendirilen tevfik konuları işlenmektedir. Üçüncübölümde, dalâlet olgusu ile ilgili kavram ve durumlar ele alınmaktadır.Bu bağlamda dalâlet kavramı, hızlân ve organların mühürlenmesi hususlarıişlenmektedir. Son olarak bu araştırmanın neticesinde ulaşılanbulgular sonuç kısmında değerlendirilmektedir.