Dinsel Deneyimin Çeşitleri; İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme

Bu eser, William James'in geçen yüzyıl başında "Doğal Teoloji" veya "Doğal Din" konusu üzerine verdiği derslerden oluşuyor. James, 'soyut kavramlar' alanında değil daha çok 'somut vaka örnekleri' etrafında dolaşıyor. Çalışmanın özgün yönlerinden biri James'in malzeme seçimindeki tutumu. Çünkü düşünür konusunu Aziz Augustinus, Azize Terasa, Jacop Böhme, Angelus Silesius gibi meşhur aziz ve mistiklerin yanı sıra ortalama insanlar, sıradan psikolojik vakalar, ulaşılması pek de kolay olmayan hasta günlükleri ve mektupları üzerinden de ele alıyor. Kitabın bir başka özgün yönü de düşünürün kendisini yalnızca Hıristiyan teolojisi ve mistisizmiyle sınırlamayıp Budizm, Hinduizm ve İslam sufizmi gibi 'çeşitli deneyimlere' de yer vermesi. Öte yandan bu eser, kurumsal ve dışsal olanla bireysel ve içsel olan, teolojiyle bireysel duygu, inanç akidesiyle bireysel deneyim gibi kavram çiftleri arasındaki özsel farka odaklanarak bu farkın sonuçlarına dikkat çekiyor. Meselenin nörolojik, psikolojik ve felsefi boyutu, alelade ve samimi azizlik deneyimleri, anlık ve ağır ağır gelişen ihtida, çeşitli mistisizm türleri gibi değişik duraklara uğradıktan sonra kesin birer yargı olarak değil de birer çıkarım olarak kendi sonuçlarını ortaya koyuyor. Böylece dersler boyunca her satırın altına gizlenmiş ana kaygı olarak duran Din Bilimi'nin olanaklı olup olmadığı sorusu, din söz konusu olduğunda bilimsel kesinlik, nesnellik gibi niteliklerin muhtemel farklı yorumlarına kapı aralıyor.