Beylikten Devlete Osmanlılar

Bu eser, niteliği bakımından, anonim 'Tevârih âl-i Osman'lardan pek farklı değildir. Orta sınıf halk ve özellikle askerî topluluklar arasında okunmak için, bir çeşit halk destanı şeklinde ve halk dili ile, arada bir nazım parçalarını da içermek üzere, yazılan bütün bu gibi tarihî eserler, XV. asrın son yarısında pek çoğalmıştı. İlk yazılışları daha önceki zamanlarda olan ve sonradan bilinmeyen yazıcılar tarafından, zaman zaman yapılan eklerle, yakın yıllara doğru ilerletilen bu eserlerin, en çok Rumeli'deki askerî sınıfların ve serhat halkının psikolojisine göre yazıldığı görülür. Derviş Ahmed, eserini meydana getirmek için, hem bu gibi eski anonimlerden yararlanmak ve hem de duyup gördüklerini onlara eklemiştir. Böylece meydana gelen eser, yalnız bir kronik olarak değil, o asırda hâlâ yaşayan derviş-gazilerin, yani mutasavvıf ve mücahit topluluğun, görüşlerini yansıtan psikolojik bir belge olarak da, çok önemlidir. Osmanlı hükümdarlarını derviş-gazi olarak gösteren, Osmanlı devletinin kuruluşunda gâzî, ahî, aptal (derviş) ve bacıların (kadın derviş kuruluşları) rollerini kuvvetle belirten bu eserin çizmek istediği genel levhanın, ana hatları bakımından, tarihî realiteye çok uygun olduğu, yeni incelemelerle ve yeni yeni ortaya çıkan belgelerle daha iyi anlaşılmaktadır. -Ord. Prof. M. Fuad Köprülü-