Azerbaycan Tiyatrosunun Ulu Çınarı İlyas Efendiyev Piyeslerinde Tarih

20. yüzyıl Azerbaycan edebiyatının önde gelen isimlerinden İlyas Efendiyev (1914-1996), piyesleri ile Azerbaycan tiyatro tarihinin yarım asırlık dönemine damga vurmuş, "İlyas Efendiyev Tiyatrosu" terimini çağdaş tiyatro dünyası- na kazandırmıştır. Sovyet döneminde edebiyata yapılan baskılara rağmen İlyas Efendiyev, 20. yüzyılın ikinci yarısında milli tarihi yansıtabilen en mühim edip olmayı başarmıştır. "Mahnı Dağlarda Kaldı", "Şeyh Hiyabani", "Hüküm- dar ve Kızı", "Hurşitbanu Natevan", "Sevgililerin Cehennemde Vuslati" ve "Tenha Iğde Ağacı" gibi piyeslerinde Azerbaycan'ın 200 yıllık tarihine ışık tutmuştur. Ağabeyim Ağa Cavanşir, Hurşitbanu Natevan, Şeyh Muhammed Hiyabani gibi tarihî şahsiyetler bu piyeslerde can bulmuştur. Karabağ Hanlı- ğının çöküşü, bu çöküşü takip eden Rus hâkimiyeti, hem Kuzey hem Güney Azerbaycan'da 1917-1920 yılları arasında yaşanan bağımsızlık mücadeleleri, Kuzey Azerbaycan'da 1920 yılından 1991 yılına kadar süren Sovyet baskısının olumsuz etkileri gibi tarihsel gerçeklikleri gözler önüne sermekten geri kalmamıştır. Azerbaycan'ın yıllar boyunca kanayan ve en sonunda sarılan yarası Karabağ, İlyas Efendiyev'in de en büyük derdi olmuş: günümüzde güncelliğini ve önemini koruyan Karabağ tarihi, piyeslerinde hayat bulmuştur. Milli tarih kokan bu piyesler sanatkârlık bakımından da zirveyi yakalamıştır; bu sebeptendir ki günümüze kadar en fazla sahnelenen ve rağbet gören oyunlar arasında yer almaktadır.